भारत हा तरुणांचा देश आहे कारण भारतात सर्वात जास्त तरुणांची संख्या आहे. सध्या भारत देश विकसाच्या मार्गावर आहे पण तरीही ग्रामीण भाग मात्र अजूनही मागेच राहिलेला दिसून येतो. याचे कारण म्हणजे ग्रामीण भागात दर्जेदार शिक्षण नाही, रोजगाराच्या संधी नाहीत, दळणवळणाचा अभाव, गरिबी त्यात कामासाठी स्थलांतर या सर्व गोष्टींमुळे ग्रामीण भागातील तरुण वर्ग चांगले शिक्षण किंवा चांगला जॉब याचा विचार न करता अर्ध्यावर शिक्षण सोडून एकतर मजुरीच्या कामावर जाणे किंवा फिल्मी गोष्टींचा प्रभाव पडून कमी वयात प्रेम करणे, पळून जाणे तसेच उनाडक्या करत फिरणे अशा गोष्टींच्या आहारी गेलेला आहे. याचा परिणाम त्यांच्या पुढील आयुष्यावर तर पडतोच पण देशाचा विचार करता देशाच्या विकासावर गंभीर परिणाम दिसून येतो. 

डहाणू तालुक्यातील आगवन ग्रामपंचायत मधील शिशुपाडा येथे आरोहन माता व बाल आरोग्य आणि पोषण या विषयावर काम करत असतांना आरोहन कार्यकर्ती धनश्रीला जून महिन्यात १४ वर्षाची किशोरी गरोदर मिळाली. तिचा साथीदार सुद्धा १५ वर्षाचाच होता म्हणजे दोघेही अल्पवयीन होते, त्यामुळे त्यांच लग्न देखील झालेलं नव्हते. मुलगी आणि मुलगा दोघेही अल्पवयीन असल्यामुळे त्या मुलीला तब्बल ७ वा महिना लागलेला असूनपण तिची आरोग्य केंद्रात तसेच अंगणवाडीमध्ये गरोदरपणाची कुठेही नोंदणी झाली नव्हती याचे कारण पाहता त्या मुलामुलीवर पोलीस केस होऊ शकते म्हणून तिची कुठेही नोंदणी करून घेतली नव्हती. अशा काही घटना घडल्या असतील तर आरोग्य कर्मचाऱ्यांनी आपल्याला काही शिक्षा होईल किंवा आपल्याला याचा पुढे जाऊन त्रास होईल या भीतीने त्यांना मिळणाऱ्या आरोग्य सेवा देण्यास नकारणे कायद्याने गुन्हा आहे, कारण आरोग्याचा अधिकार हा प्रत्येक व्यक्तीला मिळालेला मुलभूत अधिकार आहे. म्हणून ती मुलगी कमी वयाची आणि अतिजोखमेची असल्यामुळे तिला आरोग्य सेवा मिळणे अत्यंत गरजेचे होते. असे असूनसुद्धा तिला कोणत्याही आरोग्य सुविधा न देता शिवाय तिची आरोग्य संस्थांमध्ये नोंदणी देखील करून घेतली नव्हती. 

हे सर्व आरोहन कार्यकर्ती धनश्री हिला माहिती झाल्यावर तिने अशा वेळेस काय करता येईल याची माहिती घेण्यासाठी आरोहन प्रकल्प समन्वयक सुजाता यांच्याशी संपर्क केला तर त्यांनी सांगितले कि, दोघांच्या आईवडिलांची जर पोलीस केस करायची इच्छा नसेल तर पोलीस केस होऊ शकत नाही म्हणून धनश्रीने याविषयी माहिती घेण्याकरिता दोघांच्या घरीदेखील भेट दिली त्यातून समजले कि दोघांचे आईवडील एकमेकांना स्वीकारण्यास तयार आहेत. पण तरीही आरोहनचे कार्यकर्ते अशा अल्पवयीन मुलामुलींवर काही तक्रार होऊ शकते का? जर झाली तर अशा मुलामुलींचे करियर धोक्यात जाते म्हणून पोलीस केस होऊ नये याविषयीची माहिती घेण्याकरिता डहाणू पोलीस स्टेशनमध्ये भेट दिली. आरोहनने घटना घडली आहे असे न सांगता जर अशी घटना घडली तर त्यावर तक्रार न करता वेगळा उपाय काय असू शकतो याची माहिती घेण्याचा प्रयत्न केला पण तिथे घटना घडूच नये यासाठी काय करणे जरुरीचे आहे हे सांगण्यात आले म्हणून अपेक्षित माहिती न मिळाल्यामुळे तिथून माघारी यावे लागले पण आरोहन ला जेव्हा हि घटना माहिती झाली होती तेव्हाच 

त्या मुलीची जवळच्या आरोग्य केंद्रात नोंदणी करवून घेतली होती त्यामुळे तिला गरोदर तपासणी व लोहयुक्त गोळ्या चालू करून दिल्या होत्या. यासाठी त्या मुलीला उपकेंद्र, उपकेंद्र ते प्राथमिक आरोग्य केंद्र आणि प्राथमिक आरोग्य केंद्र ते उपजिल्हा रुग्णालय येथे फिरावे लागले सोबत तिच्या आरोहन कार्यकर्तेदेखील होते. 

पुढे इतर हालचाल करायच्या अगोदरच ती कमी वयाची आणि जोखमेची माता असल्यामुळे तिची ७ व्या महिन्यातच प्रसूती झाली. किमान तिची आरोग्य केंद्रात नोंदणी झाली म्हणून तिची प्रसुतीदेखील उपजिल्हा रुग्णालय डहाणू येथे झाली, पण बाळाचे वजन कमी असल्यामुळे व आरोग्याच्या पुरेशा सुविधा शासकिय रुग्णालयात उपलब्ध नसल्यामुळे त्यांना उपजिल्हा रुग्णालयातून दुसऱ्या राज्यात सेल्वास(दादरा आणि नगर हवेली) येथे पाठविण्यात आले,नाईलाजाने त्या मुलीला व तिच्या नातेवाईकांना तिकडे जाण्यास भाग पडले. परंतु त्या दोघा अल्पवयीन मुलामुलींवर कोणत्याही प्रकारची पोलीस तक्रार झाली नाही तसेच आई व बाळ दोन्ही सुखरूप आहेत. येथे आरोहन चा उद्देश हा नाही कि अशा अल्पवयीन मुलांना प्रोत्साहित करणे तर अशा घटना काही कारणात्सव घडल्या असतील तर त्या व्यक्तींना त्यांचे अधिकार मिळवून देणे हा आहे कारण आरोग्याचा अधिकार हा प्रत्येक नागरिकाला घटनेने दिलेला मुलभूत अधिकार आहे आणि तो प्रत्येकाला मिळालाच पाहिजे.

AROEHAN activist Dhanashree came across a 14-year-old pregnant girl Pallavi (name changed) during her regular maternal and child health related interventions. Situated in Shisupada in Agavan Gram Panchayat of Dahanu, Aroehan has witnessed at least 56 teenage pregnancies in the past year. Pallavi’s male partner was 15 years old and she was in her 7th month of pregnancy. It is common among tribal communities that many adolescents cohabit after engagement or stay in a live-in relationship. 

Despite being an at-risk mother, Pallavi was not registered anywhere in the health centre as well as Anganwadi due to fear of legal repercussions against her. Right to healthcare is a fundamental right but the health workers refused to provide her with any service fearing legal punishment. We convinced them to get her MCP (Mother and Child Protection) Card. While the PHC still did not register her as a mother, she was referred to Manav Seva Sangh, an NGO working for orphan children and less privileged mothers. She was able to get some check-ups and necessary medications were provided. 

AROEHAN activist Sujata Ayarkar, who has worked with such cases before, along with Dhanashree went to the police station to intervene with this situation. Initially, the police officer was flipping tables and getting angry over the tribal community for “encouraging” such cases. The police dismissed the case speaking of the prevention, but what when the case has already occurred? After some time we received an off-the-record tip that if the parents of both the minors agree with the cohabitation, the case would be registered under Medico Legal Case and legal repercussions could be prevented against the minors and people helping her.

Pallavi was underage, anaemic, underweight, and an at-risk mother, which meant there were high chances of premature childbirth. She gave birth at Dahanu cottage but it was necessary to transfer her to a hospital with Neonatal Intensive Care Unit facilities. She was transferred to a government hospital with adequate facilities in Silvassa, which is a union territory inside Gujarat state. Our activists were behind her and ensured no legal actions were taken against her and the mother was able to deliver in a safe environment.

As per NIH, one out of every five adolescent girls becomes a mother before turning 18 in India. While we may have progressed in some areas, there are still vulnerable areas which need to be nurtured with proper education and development interventions. In this process, if there were cases of pregnancies, it would be inhumane and unjust of us to refuse them the health services and it also goes against our fundamental rights. We do not promote teenage pregnancies but we believe in every human’s right to safe healthcare.

AROEHAN conducted a ‘Capacity Building of Frontline Health Workers’ workshop for Anganwadi workers across 6 Gram Panchayats across Dahanu. The two-day workshop was facilitated by Mr. Shailesh Dhekale and Mr. Swapnil Vyavahare from SATHI Organisation, Pune. The first day of training was kickstarted by asking participants to introduce themselves by their first name and their mother’s name, to symbolise the bond between mother and child. This was followed by a slew of innovative activities to learn about human anatomy and roles of internal organs.

The facilitators talked about the body growth and associated structures of multiple organs that form the entire body system. AROEHAN Team sang and enacted the song ‘Me Aye Jaduwala’, written by Dr.Mohan Des, with Anganwadi workers which is a whimsical way to remember the crucial information about body parts and also to teach others.

On day 2, facilitators covered various types of germs (bacteria, viruses, fungi, and parasites), the diseases they cause, and the antibodies and medicines available to treat Anganwadi workers. They spoke of the indicators of identifying malnutrition and how as frontline health workers it can be combated.
During the course of two days, the participants were encouraged to talk about the challenges in their line of work. They raised serious concerns like the epidemic of child marriages, reluctance of the community to take medical help, superstitions, underage pregnancies, systematic challenges to avail necessary schemes to ensure safe motherhood, apathy of some public representatives and government officials, among other concerns.
AROEHAN activists along with Anganwadi workers, performed a play to raise awareness about Nutrition Rehabilitation Centers (NRC) and its importance to combat malnutrition among children. The purpose of such training is to ensure optimal growth of pregnant and lactating mothers and holistic development of young children as well as to expand the capacities of frontline health workers. 36 Angwandi workers were present from Agwan, Ashagad, Asave, Chari Kotbi, Raitali Chandwad and Ranshet Vadhana Gram Panchayats in Dahanu.

दिनांक १५ आणि १६ फेब्रुवारी रोजी पंचायत समिती डहाणू आणि आरोहन संस्था यांच्या समन्वयाने “आमचा गाव आमचा विकास” या विषयावर ग्राम पंचायत सरपंच, उपसरपंच, सदस्य, पेसा ग्रामकोष समिती, ग्रामसेवक आणि ग्राम विकास अधिकारी यांची दोन दिवसीय कार्यशाळा के.एल.पोंदा हायस्कूल, डहाणू येथे आयोजित करण्यात आली.सदर प्रशिक्षणासाठी रिसोर्स ट्रेनिंग अँड डेव्हलपमेंट सेंटर येथून दत्ता गुरव यांना आमंत्रित करण्यात आले होते. ह्या प्रशिक्षणासाठी डहाणू तालुक्यातील एकूण ४३ ग्रामपंचायतीमधील सरपंच, उपसरपंच, सदस्य तसेच पेसा ग्रामकोष समिती सदस्य आणि ग्राम विकास अधिकारी असे एकूण १२८ लोकांची उपस्थिती होती.
प्रशिक्षणासाठी पंचायत समिती डहाणूच्या गट विकास अधिकारी पल्लवी सस्ते, सहाय्यक गट विकास अधिकारी प्रशांत जाधव, सभापती प्रवीण गवळी, उपसभापती पिंटू गहला, ग्रामपंचायत विस्तार अधिकारी संदीप जाधव व संतोष बेलखडे आणि पेसा समन्वयक पंकज धांगडा आदी उपस्थित होते.
प्रशिक्षणाच्या पहिल्या दिवशी दत्ता गुरव सरांनी ग्रामपंचायत पातळीवरील व्यवस्था, कार्य, निधी, यंत्रणा याबाबत माहिती दिली. त्यानंतर गाव गरजांचा शोध कसा पहावा, गाव विकासासाठी कोणता निधी उपलब्ध होतो, गाव विकास योजना निधी, या विषयावर मार्गदर्शन केले.

दुसऱ्या दिवशीच्या कार्यशाळेची सुरुवात आदल्या दिवसाची उजळणी उपस्थित असलेल्या सहभागी यांनी केली. दुसऱ्या दिवशी, गाव विकासाचे विविध आराखडे समजून घेण्यासाठी सहभागी यांचे गट तयार करून त्यांना ग्राम पंचायत विकास आराखडा, समृध्दी आराखडा, स्वच्छ्ता आराखडा, आरोग्य आराखडा, पेसा गाव आरखडा, महिला व बाल कल्याण व ग्रामनिधी आरखडा तयार करायला सांगितले तसेच आपण त्या त्या आराखड्यात कोणती विकास कामे घेतली, निधी कसा वापरला या बद्दल प्रत्येक गटाने सादरीकरण केले.आरखडे सादर केल्या नंतर ह्यावर इतर योजनांचा समन्वय कसा घडवून आणू शकतो याबाबत सोप्या पद्धतीने दत्ता सरांनी समजावून सांगितले.
प्रशिक्षणाच्या शेवटी उपस्थित राहिलेल्या सहभागी यांनी आपले मनोगत व्यक्त केले. काही सहभागी यांनी आराखडा तयार करण्याची पद्धत खूप सोप्या पद्धतीने समजली आणि त्यांचा आत्मविश्वास वाढला असे म्हणाले, आरखडा तयार करताना येणाऱ्या अडचणी सांगितल्या, काहींनी सीएसआर फंड चे नियोजन व त्यांचे अनुभव सांगितले. घोलवड हे महाराष्ट्रातील तिसरे मधाचे गाव म्हणून घोषित केले गेेले त्याबद्दल घोलवड चे सरपंच यांनी आपले अनुभव सांगितले आणि आपण ही नैसर्गिक संसाधनांचा शाश्वत वापर करून आपल्या गावाचा विकास करू शकतो असे इतरांना आवाहन केले. उपस्थितांनी आजचे मुख्य प्रशिक्षक, आरोहन आणि पंचायत समितीचे आभार व्यक्त केले.

On the 15th and 16th of February, AROEHAN conducted a two-day workshop on the theme of “Our Village Our Development”, facilitated by Mr. Datta Gurav from Resource Training and Development Centre at KL Ponda High School. This programme was attended by 128 individuals, including Sarpanch, Sub-Sarpanch, and members of the PESA Gramme Kosh Committee, as well as Village Development Officers from 43 Gram Panchayats in Dahanu Taluka.

On the first day of training, Mr. Gurav explained the arrangements, work, funding, and systems at the Gram Panchayat level. Following that, guidance was given on how to identify village requirements, what finances are available for village development, and how to support village development plans.

On the second day, participants were divided into groups to learn about the various plans for village development. They were asked to prepare the Gram Panchayat Development Plan, Prosperity Plan, Cleanliness Plan, Health Plan, PESA Village Plan, Women and Child Welfare Plan, and Gram Nidhi Plan, as well as elaborate on the development they would like to see in those plans. Each group delivered a presentation regarding their work and how the funds were used. After presenting the drafts, Mr. Dutta described in simple terms how different schemes could potentially be interlinked.

Participants stated that they were able to visualise their aspirations for their villages which boosted their confidence. They also opened up about problems they have encountered while drafting plans for village development and also about their experience with CSR fund planning.  Active participation was seen among participants and their queries were followed through in the sessions. The Sarpanch of Gholvad discussed his experience with Gholwad being named the third honey village in Maharashtra and urged others to strengthen their community via the sustainable use of natural resources.

Panchayat Samiti Dahanu’s Group Development Officer Pallavi Chet, Assistant Group Development Officer Prashant Jadhav, Chairman Praveen Gawli, Deputy Chairman Pintu Gahla, Gram Panchayat Extension Officers Sandeep Jadhav and Santosh Belkhade and Pesa Coordinator Pankaj Dhangda and many others were present for the training.

हा ब्लॉग मराठीत वाचण्यासाठी खालील लिंकवर क्लिक करा -> आमचा गाव, आमचा विकास – ग्रामपंचायत सदस्यांसाठी प्रशिक्षण

विज्ञान आणि तंत्रज्ञानाने गेल्या काही वर्षात अनेक प्रगती केली आहे. या तंत्रज्ञानाचा वापर जगातील प्रत्येक व्यक्ती आपल्या रोजच्या जीवनात करत आहे. विज्ञानाचा सर्वात मोठा अविष्कार म्हणजे वीज निर्मिती. माणसाने कोळशापासून पाण्यापासून, सूर्याच्या ऊर्जेपासून, वाऱ्यापासून विजेची निर्मिती करत आहे. परंतु जगातील काही भाग हा ह्या विजेचा अतिरिक्त वापर करतना दिसून येतो, तर काही लोकांनी वीज कशाला म्हणतात हे देखील पाहिले नाही. 

भारतासारख्या प्रगतीशील देशात सुद्धा उच्च वर्गीय आणि शहरी भागात राहणारा माणूस आज विजेचा अतिरक्त वापर करत आहे, परंतु भारतातील ग्रामीण भागात राहणारा व्यक्ती अजूनही विजेच्या प्रतिक्षेत आहे. काही गावात विजेच्या चोरीचे प्रकार सर्रास दिसून येतात, तर काही ठिकाणी विजेचे मीटर दिले आहेत पण जोडणी न करता बिल पाठवत आहे. अशीच एक गोष्ट आहे, चांदवड गावातील काठे पाड्याच्या मधल्या गावकऱ्यांची विजेची पंचाईत!! 

डहाणू तालुक्यातील चांदवड गावातील सुमारे ४० घरे आणि २०० लोकसंख्या असलेलं काठेपाडा. गावचे प्रश्न सोडवण्यासाठी आरोहन संस्थेने काठेपाडा मध्ये पाडा समिती स्थापन केली. पाडा समितीने आपण प्रत्येक महिन्यात आपली गावची सभा घेऊन गावातील समस्या एकत्रित येऊन सोडवल्या पाहिजे असे सर्वांचे मत झाले. तशीच एकदा एप्रिल (२०२३) महिन्यात पाडा समितीने गावाची सभा घेतली. त्या सभेत गावातील लोकांनी आपल्या गावातील विजेच्या प्रश्न बाबत चर्चा केली. चर्चा करताना असे समजले की, तालुक्याच्या महावितरण विभागाने १२ कुटुंबांसाठी हे विजेची जोडणी होणार होती ती जोडणी होण्यापूर्वीच ह्या कुटुंबाना विजेचे बिल येत होते. ह्या बिलांची रक्कम तर त्यांच्या आवाक्याबाहेर होती. ह्या कुटुंबात जास्त विजेची उपकरणे पण नाहीये तरी त्यांना साधारण ९०० ते ३००० रुपयेपर्यंत चे बिल आकारण्यात आले.तसेच विजेचे पोल हि गावात आणून ठेवले आणि जोडणी केली नव्हती. सभेत हा मुद्दा घेण्यात आला, आणि तो सोडवण्यासाठी पाडा समिती आणि सभेत जमलेल्या लोकांनी ग्रामपंचायत ला पत्र देण्याचे ठरवले. ग्रामपंचायत मधून सांगण्यात आले की, आम्ही आमच्या पातळीवर हा मुद्दा सोडवण्यासाठी प्रयत्न करू. एक महिना झाल्यानंतर काही तोडगा निघाला नाही, म्हणून सर्व पाडा समिती सदस्य यांनी जवळच्या MSEB कार्यालयात भेट देण्याचे ठरवले. जून महिन्याच्या १८ तारखेला आशागड च्या MSEB कार्यालयातून विजेचे मीटर देण्यात आले आणि आकडेवारी पहायाला सांगितले. तरीही आकडेवारीनुसार विजेचे बिल हे जास्त येत होते. म्हणून जून महिन्यात (२७ तारखेला) पुन्हा एकदा ग्रामपंचायत ला अर्ज देण्यात आला. ग्रामपंचायतने या अर्जासोबत कार्यालयीन कॅव्हरिंग लेटर जोडून महावितरण च्या आशागड, डहाणू आणि पालघर कार्यालयात पत्र पाठवले तसेच त्याची एक प्रत स्थानिक आमदार यांना पण देण्यात आली. प्रत्येक आठवड्याला पाडा समिती चे सदस्य आणि गावकरी आशागड च्या MSEB च्या कार्यालयात भेटी द्यायचे पण प्रत्येक वेळी बिल रीतसर येईल असे तिथले अधिकारी सांगत होते. 

पाऊस आणि शेतीच्या कामामुळे तिकडे थोडे दुर्लक्ष झाले, पण तरीही पाडा समितीने पाठपुरावा करणे चालूच ठेवले. नोव्हेंबर महिन्यात पुन्हा एकदा तालुका पातळीवरील MSEBच्या कार्यालयात भेट दिली आणि तिथल्या उप कार्यकारी अभियंता यांच्याशी बोलणे झाले. बिलाच्या रकमेच्या काही प्रमाण कमी करून वीज बिल भरायाला सांगितले (उदा. एका कुटुंबाचे बिल हे २४३० इतके होते तर त्यांना १९१० रुपये इतके भरण्यास सांगितले). कुणाचीही वीज जोडणी न करता जास्त बिल आले कसे, यावर त्यांनी काही न बोलता, स्थानिक अभियंताला संपर्क करून लवकरात लवकर विजेची जोडणी करावी असे सांगितले. वरिष्ठ अधिकारी यांनी सांगितले की तांत्रिक कारणांमुळे बिल जास्त येत होते, आता दुरुस्ती करून मीटर वर येणाऱ्या आकड्यानुसार वीज बिल येईल असे समजावून सांगितले. डिसेंबर महिन्यात आरोहन चे कार्यकर्ते यांनी पुन्हा एकदा काठेपाड्यात भेट दिली, आणि ज्या कुटुंबांचे बिल जास्त येत होते, त्यांचे ह्या महिन्यातील बिल तपासले असता, मीटरच्या आकड्यानुसार बिल येत आहे. तर अश्या प्रकारे, मीटर सुरु ही झाले आणि नियमित बिल हि यायला लागले.